موضوع تمبر
پیکار با بی سوادی
پیکار با بیسوادی در ایران پیشینه‌ی درازی دارد و از زمان تشکیل نخستین مدرسه‌ها به شیوه‌ی نوین در دوران قاجاربه کوشش افرادی مانند میرزاحسن رشدیه آغاز شد. آن کوشش‌ها در زمان حکومت پهلوی شکل سازمان‌یافته‌تری به خود گرفت، اما تجربه‌ی ناکافی و دخالت برخی افراد ناآشنا به کار سوادآموزی، باعث فراز و فرودهایی در روند سوادآموزی شد. سوادآموزی پس از پیروزی انقلاب اسلامی با موفقیت‌های چشمگیری همراه بود و چند جایزه‌ی بین‌المللی را برای ایران به ارمغان آورد. هم‌اکنونرشد سوادآموزی در ایرانبیش از 85 درصد است.
نخستین فرمان پیکار با بیسوادی در ایران، به نام تعلیمات اکابر، در سال 1315 خورشیدی از سوی رضاخان صادر شد و کلاس‌های اکابر در اغلب مدرسه‌های ابتدایی برپا شد. بر اساس آمار وزارت معارف(آموزش و پرورش) آن زمان، آمار دانش‌آموختگانی که در کلاس‌های شب شرکت کردند، بین سال‌های 1315 تا 1320، بیش از 467 هزار نفر بود. هدف از برگزاری این کلاس‌ها، فقط آموزش خواندن و نوشته بود و دروه‌ی آن 2 سال بود.
طی جنگ جهانی دوم فعالیت مربوط به تعلیمات اکابر تا اندازه‌ی زیادی متوقف شد. اما با آغاز برنامه‌ی آموزشی دیگری، که از سال 1322 خورشیدی آغاز شد، کوشش‌هایی در راستای افزایش بزرگسالان با سواد انجام شد. در این راه علاوه بر نیروهای آموزش و پرورش، نیروهای مسلح، از جمله ژاندارمری، نیز در کار سوادآموزی شرکت داشتند. هماهنگی این نیروها را سازمان آموزش سالمندان انجام می‌داد. با وجود این، برنامه‌ی سوادآموزی چندان موفق نبود. بر اساس آماری که از سرشماری عمومی 1335 به دست آمد، از هر صد نفر که سن آنها بالای 10 سال بود، فقط پانزده نفر سواد داشتند.
عامل‌ها زیر در این کار دخالت داشتند:
1. آموزگاران آموزش لازم را نیافته بودند
2. کتاب‌های ویژه‌ی آموزش بزرگسالان در دست نبود
3. ارتباط اساسی میان آموزش کودکان و آموزش بزرگسالان وجود نداشت
4. مبارزه با بیسوادی حالت دسته‌جمعی داشت و با نیازهای گروه‌های سنی گوناگون سازگار نبود
5. به ویژگی‌های اقتصادی، فرهنگی و حرفه‌ای سوادآموزان توجه نشده بود
در سال 1335، محمدرضا پهلوی فرمان پیکار با بیسوادی را صادر کرد و نخستین کلاس را خود گشود و در آن تدریس کرد! به این ترتیب، سازمان آموزش بزرگسالان شکل گرفت و پیکار عمومی با بیسوادی در ایران آغاز شد و هفته‌ای با همین عنوان، یعنی ” هفته‌ی پیکار با بیسوادی”، از سال 1344، گرامی داشته شد.
در این دوره ، علاوه بر وزارت فرهنگ (وزارت آموزش و پرورش) ، که اجرای برنامه‌های آموزشی بزرگسالان را بر عهده داشت، وزارتخانه‌های کشاورزی، کار و جنگ و سازمان‌هایی مانند بنیاد خاور نزدیک، اداره ی کل امور اجتماعی عمران روستایی، ارتش، بانک عمران و سازمان پیشاهنگی نیز در کار سوادآموزی بزرگسالان مشارکت داشتند .
در بهمن‌ماه 1341، لایحه‌های شش‌گانه به تصویب مجلس آن زمان رسید که یکی از آنها درباره‌ی شکل‌گیری سپاه دانش بود. این سپاه از فارغ‌التحصیلان دوره‌ی کامل متوسطه تشکیل می‌شد که به صورت “صنف تعلیم‌دهنده” به سراسر کشور فرستاده می‌شدند. این افراد یک دوره‌ی 4 ماهه را در مرکزهای آموزشی ارتش می‌گذراندند و با درجه‌ی گروهبانی برای خدمت در سپاه دانش به وزارت آموزش و پرورش مامور می‌شدند. خدمت آنان در سپاه دانش از خدمت نظام وظیفه‌ی عمومی آنها به حساب می‌آمد. نخستین دوره‌ی سپاهیان دانش در اردیبهشت‌ماه 1342، به جای خدمت آموزگاری فرستاده شدند.
پیکار با بیسوادی از سال 1343 شکل‌دیگری به خود گرفت. در این سال، محمدرضا پهلوی پیام‌هایی برای پادشاهان و ریاست جمهوری‌های همه‌ی کشورها فرستاد و از آنها خواست که در پیکار با بیسوادی کوشش بیش‌تری داشته باشند. سپس پیامی به سزدهمین نشست یونسکو در پاریس فرستاد و از وزیران آموزش و پرورش کشورهای عضو یونسکو دعوت کرد که با هدف هم‌فکری در کار مبارزه با بیسوادی و زمینه‌سازی برای یک همکاری بین‌المللی، کنگره‌ای با سرپرستی یونسکو در تهران برگزار شود.
درخواست شاه ایران پذیرفته شد و در شهریورماه 1344، نخستین کنگره‌ی مبارزه با بیسوادی با سرپرستی یونسکو و میزبانی ایران، در تهران برگزار شد. محمدرضا پهلوی در سخنرانی خود پیشنهاد داد که کشورهای جهان بخشی از اعتبار نظامی سالانه‌ی خود را برای مبارزه جهانی با بیسوادی در اختیار یونسکو بگذارند. این پیشنهاد را کنگره تصویب کرد ایران نخستین کشوری بود که این پیشنهاد را به کار بست. از این رو، 700 هزار دلار از اعتبار نظامی سالانه‌ی کشور در اختیار یونسکو قرار گرفت.
در همین سال، کمیته‌ای به نام کمیته‌ی ملی پیکار با بیسوادی تشکیل شد که ریاست آن با اشرف پهلوی بود. هدف این کمیته، بر اساس اساسنامه‌ی آن، تعمیم آموزش و از میان بردن بیسوادی در ایران و به کار گیری همه‌ی نیروها و منبع انسانی و مالی کشور در راستای رسیدن به این هدف و نیز به ایفای وظیفه‌ی ایران در کار مبارزه‌ی بین‌المللی با بیسوادی، بود. عضوهای این کمیته عبارت بودند از:
نخست‌وزیر، وزیر آموزش و پرورش، وزیر اطلاعات، وزیر دارایی، وزیر کشاورزی، رئیس ستاد بزرگ ارتشداران، مدیر عامل کمیته‌ی پیکار جهانی با بیسوادی و 5 نفر به پیشنهاد ریاست کمیته.
کمیته‌ی ملی پیکار با بیسوادی، شهرستان قزوین را برای اجرای یک طرح راهنما در مبارزه با بیسوادی برگزید. بر اساس این طرح باید 140 هزار نفر از ساکنان این منطقه، که بیشتر آنها روستایی بودند،خواندن و نوشتن یاد بگیرند. دلیل‌های گزینش این شهرستان عبارت بود از:
1. مشکلاتی که در اجرای طرح مبارزه با بیسوادی در مقیاس وسیع با آنها رو به رو می‌شویم، در مقیاس کوچک‌تر در قزوین وجود دارد، از جمله: فقط یک سوم جمعیت این حوزه به زبان فارسی سخن می‌گویند؛ جمعیت آن بسیار پراکنده است و راه‌های ارتباطی بین دهکده‌ها بسیار پراکنده است.
2. اجرای طرح توسعه‌ی قزوین، که هدفش فراهم کردن آب کافی است تا روش‌هایکشاورزی قدیم را تغییر دهد، جنس غلات و بذر را مرغوب کند و به کار گیری کود شیمیایی را رواج دهد، بر نیاز به سوادآموزی افزوده است.
3. شهر قزوین، که مرکز شهرستان است، به تهران نزدیک است و نظارت بر اجرای طرح را کارآمدتر می‌کند.
پس از اجرای چند طرح مشابه، سوادآموزی فراگیر با بهره‌گیری از سپاه دانش ادامه یافت، اما فقط 3 میلیون را پوشش داد و از این تعداد نیز فقط یک میلیون کارنامه دریافت کردند.
وضعیت جمعیت بیسواد 6 ساله و بالاتر کشور در سال 1355 ( درصد از جمعیت )
|
روستا
|
شهر
|
کل کشور
|
|
|
4/56
|
6/25
|
1/41
|
مرد
|
|
7/82
|
4/44
|
5/64
|
زن
|
|
5/69
|
5/34
|
5/52
|
جمع
|
آخرین سازمانی که پیش از انقلاب اسلامی در ایران در کار سوادآموزی تلاش کرد، جهاد ملی سوادآموزی نام داشت که در خرداد ماه سال 1355 شکل گرفت . در این سازمان برنامه‌ها و فعالیت‌ها با نظام مدیریت متمرکز اداره می‌شد، یعنی همه‌ی تصمیم‌گیری‌‌ها، سیاست گذاری‌ها، انتخاب محتوا و تهیه و تدوین مواد آموزشی، تعیین ضوابط استخدامی، گزینش آموزشیاران سوادآموزی و … ، در مرکز انجام و سپس به همه جای کشور فرستاده می‌شد . شعار این سازمان آن بود که تا سال 1366 بیسوادی را ریشه‌کن می‌کند و سطح آگاهی و دانش بزرگسالان بیسواد را در زمینه‌های شغلی، اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و فناوری بالا می‌برد. اما با پیروزی انقلاب اسلامی، این مرکز منحل شد.
در هفتم دی‌ماه 1358، سازمان نهضت سوادآموزی با فرمان امام خمینی شکل گرفت. ریاست این سازمان برعهده‌ی محسن قرائتی قرار گرفت که هنوز هم به این کار مشغول است. متن فرمان امام خمینی به شرح زیر است:
ن و القلم و مایسطرون (قرآن کریم)
ملت شریف ایران! شما می دانید که در رژیم گذشته آنچه که بر ملت مبارز ایران سایه افکنده بود، علاوه بر دیکتاتوری و ظلم، تبلیغات بی محتوی و هیچ را همه چیز جلوه دادن بود، ملتی که در همه ابعاد از حوایج اولیه محروم بود وانمود می شد که در اوج ترقی است. از جمله حوایج اولیه برای هر ملت که در ردیف بهداشت و مسکن، بلکه مهمتر از آنها است، آموزش برای همگان است. مع الاسف کشور ما وارث ملتی است که از این نعمت بزرگ در رژیم سابق محروم و اکثر افراد کشور ما از نوشتن و خواندن برخودار نیستند، چه رسد به آموزش عالی. مایه بسی خجلت است که در کشوری که مهد علم و ادب بوده و در سایه اسلام زندگی می کند که طلب علم را فریضه دانسته است، از نوشتن و خواندن محروم باشد. ما باید در برنامه دراز مدت، فرهنگ وابسته کشورمان را به فرهنگ مستقل و خودکفا تبدیل کنیم و اکنون بدون از دست دادن وقت و بدون تشریفات خسته کننده برای مبارزه با بیسوادی بطور ضربتی و بسیج عمومی قیام کنیم تا انشاء الله در آینده نزدیک، هر کس نوشتن و خواندن ابتدایی را آموخته باشد. برای این امر لازم است تمام بیسوادان برای یادگیری و تمام خواهران و برادران با سواد برای یاد دادن بپاخیزید و وزارت آموزش و پرورش با تمام امکانات بپا خیزد و از قرطاس بازی و تشریفات اداری بپرهیزد و برادران و خواهران ایمانی برای رفع این نقیصه دردآور بسیج شوید و ریشه این نقص را از بن برکنید. تعلیم و تعلم عبادتی است که خداوند تبارک و تعالی ما را بر آن دعوت فرموده است. ائمه جماعات شهرستانها و روستاها مردم را دعوت نمایند و در مساجد و تکایا، با سوادان نوشتن و خواندن را به خواهران و برادران خود یاد دهند و منتظر اقدامات دولت نباشند و در منازل شخصی، اعضای با سواد خانواده اعضای بیسواد را تعلیم کنند و بیسوادان از این امر سرپیچی نکنند. من از ملت عزیز امید دارم که با همت والای خود، بدون فوت وقت، ایران را به صورت مدرسه ای درآورند و در هر شب و روز در اوقات بیکاری، یکی دو ساعت را صرف این عمل شریف نمایند. بپا خیزید که خداوند متعال با شما است. از خداوند تعالی سعادت و سلامت و رفاه ملت شریف را خواستارم.
و السلام علیکم و رحمت الله و برکاته
در سال 1363 دولت با هدف تقویت و توسعه برنامه‌های مبارزه با بی سوادی در کشور ، اساسنامه‌ی سازمان نهضت سوادآموزی را به تصویب مجلس شورای اسلامی رساند که در آن وظیفه‌ی اصلی نهضت سوادآموزی، آموزش بزرگسالان در حد خواندن و نوشتن و آموختن حساب با استفاده از ابزارهای هنری و تشویق و ترغیب بیسوادان و کم سوادان در یادگیری بیشتر، تعیین شد.
پس از این، نهضت سوادآموزی گسترش چشمگیری پیدا کرد و به موفقیت‌های شایانی در پیکار با بیسوادی دست یافت. این تلاش‌ها دو تقدیر و جایزه‌ی سازمان یونسکو، در سال 1988 و 1999، را برای نهضت سوادآموزی ایران به ارمغان آورد.
میزان رشد باسوادی طی سال‌های 55، 65 و 75 در افراد بالای 6 سال
|
منطقه جغرافیایی
|
جنسیت
|
کل کشور
|
سال
|
||
|
شهر
|
روستا
|
زن
|
مرد
|
||
|
5/65
|
5/34
|
3/36
|
7/63
|
5/47
|
55
|
|
1/35
|
9/64
|
2/41
|
8/58
|
62
|
65
|
|
4/62
|
6/37
|
3/49
|
7/50
|
6/79
|
75
|
عوامل زیر را در موفقیت نهضت سوادآموزیاثرگذار دانسته‌اند:
1. روی آوردن به نظام نیمه‌متمرکز در سازمان‌دهی کارهای آموزشی و سازمانی و فعال شدن دفترهای استانی حتی در نگارش کتاب‌ها. چنان‌که آمار تولید کتاب‌های این سازمان نشان‌دهنده‌ی آن است.
2. تولید کتاب‌ها کمک‌درسی و فرادرسی در موضوع‌های مورد نیاز نوسوادان با هدف ادامه پیدا کردن فرایند یادگیری که نقش مهمی در ماندگاری آموخته‌ها دارد.
3. گسترش دانشگاه‌ها و مرکزهای آموزشی، فراگیری صدا و سیما و روزنامه‌ها که در ترغیب همه‌ی افراد جامعه به سوادآموزی نقش داشته‌است.
جدول کتاب‌های منتشر شده در برنامه‌های آموزش مداوم سازمان نهضت سوادآموزی
|
تعداد کل عنوان‌ها
|
دفترمرکزی
|
استانی
|
مشارکتی
|
شمارگان
|
|
207
|
94
|
51
|
62
|
23285000
|
پیام محمدرضا شاه پهلوی در سالروز پیکار جهانی با بیسوادی ۱۷ شهریور ماه ۱۳۵۲
هشتمین سالگرد تشکیل کنگره جهانی پیکار با بیسوادی را که نمودار تلاش انسانی پرارجی برای گسستن بندهای نادانی و بی خبری است به تمام مردم جهان بویژه به ملت ایران شادباش می‌گوییم. روز تاریخی هفدهم شهریور سال ۱۳۴۴ که وزیران فرهنگ و هیئت‌های زبده فرهنگی بسیاری از کشورهای جهان به دعوت سازمان بین‌المللی یونسکو و به میزبانی کشور ما در پایتخت ایران گرد آمدند تا برای صدها میلیون تن از مردم دنیا که با بلای بیسوادی درگیر هستند چاره اندیشی کنند، همواره برای ما مورد احترام و یادآوری است.
در دوران انقلاب اجتماعی ایران و در پیرو تحولی که این انقلاب در همه شئون حیات ملی پدیدآورد، آن دسته از مردم ایران که از نعمت سواد بی بهره بودند از کاشانه و کارخانه و بازار و کشتزار برای سوادآموزی به کلاس‌های درس روی آوردند.
برای درک نتایج حاصله از این استقبال عمومی و فعالیت‌های صادقانه سپاهیان دانش و سایر مسئولان سوادآموزی، کافی است توجه شود که در مدت ده سال کار سپاهیان دانش، تعداد خردسالان و بزرگسالان که بوسیله آنان در روستاهای مختلف کشور باسواد شده‌اند به قریب ۲٬۲۰۰٬۰۰۰ نفر و تعداد کسانی که از طریق کمیته پیکار با بیسوادی سواد آموخته‌اند به بیش از ۶۰۰٬۰۰۰ نفر بالغ شده است. تنها در یک سال گذشته از طریق وزارت کار نیز در کارخانه‌های کشور نزدیک به ۳۳۰۰۰ نفر و از طریق نیروهای مسلح شاهنشاهی ۸۴۰۰۰ نفر سوادآموزی کرده‌اند.
از طرف دیگر معلمان و طراحان برنامه‌ها و حتی خود بزرگسالان دریافته‌اند که در کلیه نقاط کشور نمی‌توان از یک روش ثابت پیروی کرد، بلکه در مناطقی که گروه‌های متشکل و متجانس وجود دارند مانند کارگاه‌ها، مراکز صنعتی کشت و صنعت با استفاده از توصیه‌های کنفرانس توکیو و متناسب با طرح تجربی یونسکو در اصفهان، باید بخصوص کوشش شود که تنها به آموزش خواندن و نوشتن و حساب کردن که وسیله است اکتفا نشود بلکه از این وسیله برای پیشبرد هدف‌های اصلی مانند تعلیم مهارت‌ها و محاسبات مهارت‌های حرفه‌ای و فنی برای زندگی روشنتر و مرفه تر استفاده شود.
خوشبختانه رشد سریع اقتصادی و اجتماعی مملکت و نیاز به نیروی انسانی ماهر و کارآمد و متناسب با پیشرفت‌های صنعتی طبیعتاً سرعت این حرکت رونده را افزایش می‌دهد. در زمینه سوادآموزی حرفه‌ای که موضوع پروژه آزمایشی یونسکو در اصفهان بوده ۷۴٬۰۰۰ نفر در آموزش حرفه‌های خاص خود باسواد شده‌اند. موفقیت این طرح به قدری بوده که سازمان یونسکو آن را به عنوان نمونه و الگوی کار به سایر مراکز جهانی توصیه کرده است. با توجه به موفقیت حاصله در این راه تصمیم گرفته شده است از سال آینده سوادآموزی حرفه‌ای در تمام کشور تعمیم داده شود.
اکنون که کوشش و تلاش سازمان‌های مسئول طرح تجربی پیکار با بیسوادی یونسکو در دوره‌های آزمایشی و ارزشیابی نتایج مطلوبی ببار آورده است، کمیته ملی پیکار جهانی با بیسوادی باید از قسمت‌های مفید و متناسب این طرح آزمایش شده بهره‌گیری کند و با مطالعه کامل و شناسایی دقیق مناطق مختلف کشور و با توجه به برتری قطب‌های صنعتی و کشاورزی موجبات گسترش آن را به تدریج فراهم آورد، به نحوی که از انجام مجدد کار و اسراف در هزینه و بویژه هدر شدن نیروی انسانی پرهیز شود. اگر تناسب محیط و نوع کار و زندگی در بعضی از نقاط کشور ایجاد کند طبعاً می‌باید تغییراتی در جهت تکمیل این روش داده شود، زیرا زمان حاضر عصر انقلاب آموزشی است و باید راهنمایی آموزشی به مرور در نظام آموزشی ابتدایی و عمومی کشور اثر بگذارد. بزرگسالان نیز در هر گروه سنی و در هر مقام و موقع اجتماعی به آموزش و مهارتی که مورد نیاز حرفه‌ای آنان است و احیاناً در دوران کودکی از آن بی بهره بوده‌اند روی آورند و این امر خود بطور طبیعی لازمه تحولات انقلاب و پیشرفت‌های صنعتی است.
همزمان با رشد سریع اقتصادی و اجتماعی کشور، مآلاً کمبود یک مرکز ملی آموزش بزرگسالان به چشم می‌خورد. خوشبختانه کمیته ملی پیکار جهانی با بیسوادی با تجاربی که در سطوح مختلف سوادآموزی متناسب با مشاغل و حرفه‌های طبقات گوناگون جامعه در شهر و روستا به دست آورده است متوجه این کمبود شده و با بررسی جهات مختلف امر با کمک‌های فنی یونسکو و همکاری‌های سازمان ملل متحد به ایجاد مرکز آموزش توأم با حرفه آموزی بزرگسالان اقدام کرده است. این مرکز باید هر چه زودتر زمینه و امکانات کاملاً مساعدی به منظور آموزش مداوم بزرگسالان در کلیه طبقات و سطوح مختلف مملکت اعم از کارگر و کشاورز و پیشه ور فراهم آورد و فعالیت‌های دستگاه‌های مختلف را در این مورد هماهنگ سازد. با توجه خاصی که در برنامه پنجم عمرانی کشور به سرمایه‌گذاری در کشاورزی شده است اعزام هر چه بیشتر سپاهیان دانش به روستاهای فاقد مدرسه نه تنها اثر مهمی در ریشه کن کردن بیسوادی در روستاها خواهد داشت، بلکه اقدامات این سپاهیان همگام با فعالیت‌های سپاهیان ترویج و آبادانی موجب خواهد شد که کشاورزان، مهارت‌های نوین کشاورزی و بکار گرفتن افزارهای جدید را بیاموزند. در این زمینه در سال جاری قریب ۵۰۰۰ سپاهی دانش تازه به روستاهای تازه اعزام شده‌اند و البته این کار می‌باید در سال‌های آینده دنبال شود.
روش جدید باسواد کردن کارگران از طریق تهیه کتاب‌های مناسب با حرفه آنان که طبعاً رغبت و اشتیاق آنان را بیشتر برمی‌انگیزد باید در تمام حرفه‌ها پیگیری شود و کتاب‌های تکمیلی هر چه بیشتر در اختیار گروه‌های مختلف کارگران قرار گیرد.
کشور ما حقّاً در تمام این طرح‌ها با استفاده از روش‌های علمی باید انتظار موفقیت داشته باشد، زیرا ایران تنها کشوری است که دارای مؤسسه بین‌المللی روش‌های سوادآموزی است و ما می‌توانیم از برگزیده‌ترین تجارت این مؤسسه که بر اساس جمع آوری اسناد و مدارک مربوط به انواع روش‌ها در جهان حاصل می‌شود به اقتضای امکانات کشور خودمان استفاده کنیم. این مؤسسه می‌تواند به طراحان برنامه‌ها و مؤلفان و معلمان راه‌های آسانتر و مفیدتری برای بازده بیشتر ارائه و عرضه کند.
درباره کتاب، ذکر این نکته ضروری است که از این پس تهیه و نشر کتاب‌های درسی بخصوص کتاب‌های تکمیلی و آسان در رشته‌های مختلف اجتماعی و حرفه‌ای و دینی و انتشار نشریه هفتگی مخصوص نوسوادان که تاکنون سودمند و مؤثر بوده است باید با کوششی بیشتر و به صورتی بهتر و کامل ادامه یابد.
تذکر این نکته لازم است که هماهنگی و همکاری کمیته ملی پیکار جهانی با بیسوادی با دستگاه‌های اجرایی و مراکز پژوهشی در آموزش بزرگسالان عامل ضروری پیشرفت‌هایی است که در برنامه ریزی و در مراحل گوناگون اجرایی حاصل شده است. انتظار داریم که این همکاری و معاضدت هر چه بیشتر کماکان ادامه یابد و شامل پوشش وسیع تری در سوادآموزی تمام طبقات جامعه شود تا به یاری خداوند بزرگ و با کوشش‌های کلیه کسانی که در این خدمت مقدس صرف عمر می‌کنند به هدف‌های نهایی خود در این زمینه نائل شویم.
نقد و بررسی‌ها
هنوز بررسی‌ای ثبت نشده است.