موضوع تمبر
کنفرانس بین المللی حفظ پرندگان مهاجر
در ساعت ۱۰ صبح دهم بهمن ماه ۱۳۴۹ ، كنفرانس بينالمللي حفاظت از تالابها و پرندگان مهاجر با پيامي از محمد رضا شاه پهلوي كه توسط برادرش عبدالرضا پهلوي، رياست وقت شوراي عالي شكارباني و نظارت بر صيد قرائت شد آغاز به كار نمود. حاصل ۴ روز سخنراني ها، مقالات و مذاكرات صورت گرفته در اين مورد در تاريخ ۱۳ بهمن ۱۳۴۹ مصادف با دوم فوريه ۱۹۷۱منجر به تصويب اولین پیمان بین المللي که نگاهی تازه به حفاظت و بهرهبرداری پایدار از منابع طبیعی داشت گرديد و پیمان زیستمحیطی موسوم به «کنوانسیون رامسر» به امضای نمایندگان ۱۸ کشور رسید. در شرايطي كه ايران با دارا بودن ۲۲ تالاب ثبت شده در اين كنوانسيون رتبه ۱۹ را در بين ۱۵۸ كشور عضو آن دارد، در خطر بودن و ورود ۷ تالاب به ليست قرمز اين كنوانسيون، سبب قرار گرفتن ايران در صدر كشورهاي داراي تالابهاي در معرض تهديد به همراه يونان گرديد.این پیمان مربوط به تالابهای مهم بینالمللی، بهویژه تالابهای زیستگاه پرندگان آبزی برای حفاظت از حیوانان و گیاهان وابسته به آنها (بهویژه پرندگان آبزی) است. امروزه ۱۶۹ کشور جهان عضو این پیمان هستند. این پیمان در حالی ۴۵ ساله میشود که در این مدت شماری از مهمترین تالابهای ایران و منطقه خاورمیانه خشک و ناپدید شده است. بنابراین زندهسازی این پیمان به منظور جلوگیری از نابودی اکوسیستم و حیات طبیعی گیاهان و حیوانات ضروری است.
فراخوان اولیه به منظور تدوین کنوانسیونی بینالمللی برای تالابها، در جریان کنفرانسی که بخشی از پروژه موسوم به MAR بود، مطرح شد. برنامه مذکور پاسخی بود به شتابگیری روند تخریب اراضی وسیعی از باتلاقها و تالابهای اروپا که حاصل آن کاهش تعداد مرغان آبزی این نواحی بود. کنفرانس MAR در سال ۱۹۶۲ و با شرکت نهادهایی بینالمللی همچون اتحادیه بینالمللی حفاظت از طبیعت و منابع طبیعی، مرکز بینالمللی تحقیقات تالابها و جانوران آبزی و شورای بینالمللی حفاظت از پرندگان در Stes- Maries-de-la-Mer فرانسه برگزار شد. هشت سال پس از آن تاریخ و متعاقب یک سلسله جلسات فنی و بینالمللی، متن یک کنوانسیون جدید تحت توجهات سازمان IWRB (امروزه موسوم به Wetlands International)، راهنمایی پروفسور G.V.T Matthews و هدایت دولت هلند تهیه شد. کنوانسیون مزبور ابتدا در نظر داشت تا با ایجاد شبکهای از پناهگاهها از پرندگان آبزی حفاظت کند؛ اما به تدریج و با توسعه متن کنوانسیون، حفاظت از بوم تالابها (به جای گونهها) ارجحیت یافت.
تصویب کنوانسیون
سرانجام در کنفرانسی به ابتکار اسکندر فیروز (رئیس سازمان محیطزیست وقت) و در شهر ساحلی رامسر در تاریخ دوم فوریه 1971 متن کنوانسیون رامسر مورد موافقت قرار گرفت و روز بعد به امضای نمایندگان 18 کشور رسید. کنوانسیون به محض دریافت هفتمین سند تصویب یا الحاق توسط یونسکو (امین معاهده) که از سوی دولت یونان تسلیم شد، اجرایی شد. امروزه کنوانسیون رامسر 160 طرف متعاهد از سرتاسر جهان دارد. تاکنون و از زمان تصویب، کنوانسیون رامسر دستخوش اصلاح شده است: ابتدا توسط یک پروتکل در سال 1982 و بار دیگر با اعمال اصلاحاتی بر معاهده اصلی در سال 1987 موسوم به اصلاحات رجینا. در ذیل به توضیح مختصری پیرامون اصلاحات این کنوانسیون خواهیم پرداخت:
پروتکل پاریس
پروتکل پاریس (با افزودن ماده 10 مکرر به متن کنوانسیون) در کنفرانس فوقالعاده اطراف متعاهد در دسامبر سال 1982 و در مقر یونسکو در پاریس به تصویب رسید. پروتکل یاد شده که در سال 1986 اجرایی شد، رویهای برای اصلاح کنوانسیون تبیین کرده و نسخ رسمی معاهده را به زبانهای انگلیسی، فرانسوی، عربی، آلمانی، روسی و اسپانیایی تصویب کرد. امروزه تقریبا تمام اطراف معاهده پروتکل پاریس را پذیرفتهاند و بهطور معمول طرفهای جدیدی که به کنوانسیون رامسر ملحق میشوند، طرف پروتکلهای اصلاحی پاریس و رجینا تلقی میشوند.
اصلاحات رجینا
در کنفرانس فوقالعادهای که در سال ۱۹۸۷ با حضور اطراف معاهده در رجینای کانادا برگزار شد، یکسری اصلاحات (بهخصوص بر مواد ۶ و ۷) اعمال شد. اصلاحات مورد بحث، تغییر چندانی در اصول اساسی کنوانسیون ایجاد نکرد؛ اما جنبههایی از کنوانسیون که از این اصلاحات متاثر شدند به این قرار بودند: اختیارات اطراف متعاهد، ایجاد یک کمیته دائمی، بودجه و یک دفتر یا دبیرخانه دائمی. این اصلاحات در اول می۱۹۹۴ اجرایی شدند.
ماموریت کنوانسیون
ماموریت کنوانسیون رامسر عبارت است از: «حفاظت و استفاده معقول از کلیه تالابها از طریق اقدامات محلی، منطقهای و ملی و همکاری بینالمللی به منظور کمک به دستیابی به توسعه پایدار در سرتاسر جهان.» تعریف به کار رفته از تالابها در این کنوانسیون بسیار موسع است و شامل مردابها، لجنزارها، دریاچهها و رودخانهها، آبهای طبیعی یا مصنوعی اعم از دائمی یا موقت است که آبهای شیرین، تلخ یا شور در آن بهصورت راکد یا جاری یافت میشود.
چرا تالابها؟
تالابها از جمله مولدترین محیطهای جهان هستند. آنها گهوارههای تنوعزیستی دنیا هستند که با فراهم ساختن آب و قابلیت زاد آوری اولیه نقش مهمی در بقای گونههای بیشماری از گیاهان و جانوران وابسته به خود ایفا میکنند. آنها از اجتماعات انبوه گونههای پرندگان، پستانداران، خزندگان، دوزیستان، ماهیان و بیمهرگان حمایت میکنند. تالابها حداقل 9/ 4 میلیارد دلار ارزش خدماتی در سال بهوجود میآورند. تالابها ارزش اقتصادی زیادی دارند. تامین آب، شیلات (بیش از دوسوم از برداشت محصول ماهی جهان به سلامت مناطق تالابی بستگی دارد)، زراعت (از طریق حفظ سهم آب و نگهداری مواد غذایی حاصل از دشتهای غرقابی)، تولید چوب، منبع انرژی لجنی و گیاهی، منابع حیات وحش، حملونقل و فرصتهای تفریحی و گردشگری (توریسم). در واقع اهمیت تالابها را باید به شرح ذیل بر شمرد:
– تالابها به لحاظ اکولوژیک از اهمیت بنیادینی برخوردارند و تنظیم کننده رژیمهای آبی و منابع تنوعزیستی در تمام سطوح اعم از گونهها، تولید و وراثت و اکوسیستم هستند.
– تالابها منابع با اهمیتی به لحاظ اقتصادی، علمی، فرهنگی و تفریحی برای جوامع به شمار میروند.
– تالابها نقشی حیاتی در انطباق و کاهش تغییرات آب و هوایی دارند.
– دستاندازی مداوم و از بین بردن تالابها موجبات صدمات جدی و گاهی جبرانناپذیر به محیطزیست و اکوسیستم را فراهم میآورد.
مفهوم استفاده معقول از تالابها
استفاده معقول از تالابها که در زمره اهداف کنوانسیون رامسر قرار دارد، یعنی: حفظ ماهیت اکولوژیک آنها که با اجرای شیوههای اکوسیستمی و در چارچوب توسعه پایدار میسر میشود. بنابراین اساس کاربرد معقول عبارت است از: حفاظت و استفاده پایدار از تالابها و منابع آنها به نفع کل بشریت.
«تالابهای رامسر» کدامند؟
همانطور که در بالا گفته شد تعریف به عمل آمده از تالابها در کنوانسیون رامسر تعریف موسعی است. کنواسیون رامسر تعیین تالابهای نمونه، کمیاب یا منحصربهفرد را ترغیب کرده است؛ در واقع تالابهایی که برای حفظ تنوعزیستی با اهمیت تلقی میشوند، این مکانها پس از معرفی به «فهرست تالابهای بااهمیت بینالمللی کنوانسیون» افزوده شده و بهعنوان «سایتهای (اماکن) رامسر» شناخته میشوند. کشورهای عضو توافق کردهاند تا با تعیین تالابها بهعنوان سایت رامسر، ترتیبات لازم برای نظارت و مدیریت حفاظت از تالاب و تضمین استفاده معقول از آن را فراهم کنند. تالابهایی که در فهرست تالابهای با اهمیت بینالمللی ثبت میشوند از اهمیت اکولوژیک، گیاهی، جانوری، ایستاب شناسی یا هیدرولوژیک برخوردارند. تالابهایی که قرار است در این فهرست ثبت شوند باید حائز یک یا چند معیار شناسایی تالابهای بااهمیت بینالمللی باشند.
ارتباط با کنوانسیونهای منطقهای
دبیرخانه کنوانسیون رامسر مبادرت به امضای تفاهمنامههای همکاری با برخی سازوکارهای منطقهای کرده است که به آنها اشاره میشود؛ کنوانسیون برنامه محیطزیست ملل متحد (UNEP) برای توسعه و حفاظت محیطزیست دریایی منطقه کارائیب (موسوم به کنوانسیون کارتاهنا)، واحد هماهنگی برنامه عملیاتی کنوانسیون حفاظت از محیطزیست دریایی و منطقه ساحلی مدیترانه (کنوانسیون بارسلونا)، کنوانسیون حفاظت و توسعه پایدار Carpathians (کنوانسیون کارپاتینز)، برنامه محیطزیست منطقهای اقیانوس آرام (SPREP)، کمیسیون بینالمللی حفاظت از رودخانه دانوب (ICPDR)، کمیسیون حوزه آبگیر دریاچه چاد و مقام حوزه آبگیر نیجر و بالاخره کمیسیون بینالمللی (CICOS).
سایر نهادهای همکار با کنوانسیون رامسر
همچنین دبیرخانه رامسر براساس مفاد برنامه مشترک کاری که در سال 2002 مورد توافق قرار گرفت روابط نزدیکی با «برنامه انسان و زیست کره یونسکو » برقرار کرده است. در فوریه 2006 موافقتنامه همکاری میان رامسر و آژانس محیطزیست اروپایی امضا شد. در ژوئن 2006 موافقتنامه همکاری رامسر و سیستم پایش جهانی (GTOS) به امضا رسید و نیز دبیرخانه رامسر همکاری بسیار نزدیکی با پروژه GlobWetland آژانس فضایی اروپا (که پنجاه سایت رامسر در سراسر جهان را دربرمیگیرد) آغاز کرده است. سرانجام میتوان به همکاریهای گسترده میان کنوانسیون رامسر و سازمان غذا و کشاورزی ملل متحد (فائو) اشاره کرد.
هماهنگی میان کنوانسیونها
دبیرخانه رامسر در جلسات هماهنگی کنوانسیونها که برنامه محیطزیست ملل متحد ترتیب میدهد، شرکت میکند. همچنین دبیرخانه رامسر منابع مالی و زمان زیادی را صرف همکاری با گروهها و پژوهشهای مشترک کرده است و هدف آن هماهنگی کنوانسیونهای مرتبط با محیطزیست بوده است. بهطور مثال پژوهشی که توسط مرکز مانیتورینگ محیطزیست جهانی UNEP در مورد امکان هماهنگ سازی شرایط گزارش دهی طبق سازوکارهای مختلف صورت گرفت و نیز مشارکت در «گروه مدیریت محیطزیست» برنامه محیطزیست ملل متحد.
ایران و کنوانسیون رامسر
کنوانسیون رامسر مشتمل بر یک مقدمه و دوازده ماده است که از تاریخ ٢١ تیرماه ١٣٥١ شمسی (١٢ ژانویه١٩٧٢ میلادی) برای امضای دول مفتوح بوده و در تاریخ ٤ شهریور ١٣٥١ از طرف نماینده ایران در پاریس به امضا رسیده است و تصویب و اجازه تسلیم اسناد به آن داده میشود. قانون فوق مشتمل بر یک ماده و متن کنوانسیون ضمیمه پس از تصویب مجلس سنا در تاریخ دوشنبه 18 فروردین 1352 در جلسه روز سهشنبه ٢٨ اسفند ١٣٥٢ شمسی به تصویب مجلس شورای ملی رسید. قانون الحاق دولت جمهوری اسلامی ایران به پروتکل اصلاحی کنوانسیون مربوط به تالابهای مهم بینالمللی، به ویژه تالابهای زیستگاه پرندگان آبزی (کنوانسیون رامسر) که در جلسه سهشنبه ١٤ خرداد ١٣٦٤ مجلس شورای اسلامی تصویب و در تاریخ ٢٥ خرداد ٦٤ به تایید شورای نگهبان رسید و طی نامه شماره ٢٣٣٤ مورخ ٢٨ خرداد ٦٤ ریاست جمهوری به نخستوزیری واصل شد.
نماینده و سازمان مرجع کنوانسیون رامسر در ایران، سازمان محیطزیست است که مسوولیت نظارت و اجرای آن را برعهده دارد. سازمان محیطزیست نیز برای پیشرفت کار، کمیتهای با نام کمیته ملی کنوانسیون رامسر باحضور نمایندههای وزارت علوم، وزارت نفت، وزارت امورخارجه، وزارت جهاد کشاورزی و دو نماینده از سازمانهای غیردولتی تشکیل داده است که برترین گروههای تصمیم گیرنده در این رابطه هستند. در حال حاضر بیش از 1800 تالاب در سراسر جهان در لیست تالابهای تحت حفاظت کنوانسیون رامسر قرار دارند که ایران از لحاظ تعداد تالابهای ثبت شده در این کنوانسیون از بین 160 کشور در مقام 19 قرار دارد. در ایران بیش از 86 تالاب با اهمیت بینالمللی شناسایی شده و از بین آنها تا کنون 33 تالاب در قالب 22 سایت با مساحت یک میلیون و 681 هزار و 167 هکتار در کنوانسیون ثبت شدهاند.
پيام محمدرضا پهلوي
مایه خرسندی ما است که ایران به عنوان محل انعقاد کنفرانس بینالمللی حفاظت از تالابها و پرندگان مهاجر انتخاب گردیدهاست. انتخاب میهن ما که نیمی از آن بیابان است و غالباً احتیاج مبرمی به آب دارد برای برگزاری چنین کنفرانسی، مبین این واقعیت است که مسائل مربوط به حفاظت محیط طبیعی انسان، مافوق مرزها و ملتها قرار دارد.
همراه با دگرگونیهای اجتماعی که انقلاب ما به عرصه ظهور آورد، که مشتمل بود بر ملی کردن جنگلها و مراتع و آب کشور برای حفاظت منابع طبیعی، برنامههایی به مقیاسی وسیع و با عزمی قاطعتر به مورد اجرا گذاشته شد.
تأکید ما بر این امر مهم، در تأسیس وزارت منابع طبیعی در سال ۱۳۴۶ و همچنین سازمان شکاربانی و نظارت بر صید که عهدهدار برگزاری این کنفرانس است، انعکاس یافت. کارهای بیشتری باید انجام پذیرد، زیرا که این سازمانها هر دو جوان هستند و حیطه وظایفشان بسیار وسیع است، اما احساس میکنیم که آغاز کارشان چشمگیر بوده و تا کنون خوب پیشرفتهاند. تالابها و پرندگان مهاجر که اداره امور مربوط به آنها به عهده سازمان شکاربانی و نظارت بر صید است و مورد بحث کنفرانس حاضر میباشد، مثال گویایی است از توفیقهایی که این کشور در قلمرو استفاده عاقلانه از منابع طبیعی خود به دست آوردهاست.
در گذشته دستاندازی منهدم کننده آدمیان به این خطه و نامساعد بودن اقلیم دست به دست هم داده و این منابع گرانبها را از ریشه و اساس در معرض تهدید قرار داده بود. با این وصف در مدت چهار تا پنج سال با اجرای دقیق قوانین صحیح و انجام اقداماتی که مبتنی بر ضوابط علمی بوده، نه فقط جلوی این تخریب که اگر عمومیت نداشته لااقل بسیار رایج بوده گرفته شدهاست، بلکه جریان مذکور معکوس گردیده و به اصلاح و بهبود وضع تالابها و حمایت پرندگان مهاجر منجر شدهاست. در کشوری که دچار کم آبی و دارای زمینهای کویری است، در حال حاضر وجود تعدادی از مناطق حفاظتشده که این نوع محل زیست را در بر میگیرد و مساحت آنها در مجموع از هشتصدهزار هکتار تجاوز میکند، به نظر ما گواه بارزی است بر تلاشهای پیگیر و همه جانبهای که کشور ما در نیل به این هدفها به عمل میآورد.
موجب خوشوقتی است که چند سازمان بینالمللی، بالاخص اداره بینالمللی تحقیقات پرندگان مهاجر که بانیان این کنفرانس میباشند، در بر انگیختن علایق مشابه در سایر ممالک اروپا و آسیا و افریقا مثمر ثمر بودهاند و مجمع حاضر یک بار دیگر توجه همگان را به اهمیت بینالمللی منابع طبیعی کره زمین معطوف ساختهاست. همچنین امیدواریم که به برنامه تحصیلی مدارس و دانشگاهها توجه خاص مبذول دارید و جنبههای مختلف زیباییشناسی را که درک و شناخت انسان را افزایش میدهد بررسی کنید، زیرا در دنیایی که موفقیتهای تکنولوژیک که هدف آنها اعتلای سطح زندگی است سخت مورد اهتمام است، ممکن است ویژگیهایی که به زندگی معنا و مفهوم میبخشند در معرض سقوط و اضمحلال قرار گیرند.
مقاولهنامه مربوط به تالابهای مهم بینالمللی که تصویب آن دستور اساسی این کنفرانس است، بدون شک کوشش بینالمللی بیسابقهای در زمینه حفاظت محیط است که اکثریت کشورهای افریقایی و آسیایی و اروپایی را در بر خواهد گرفت. نیت صادقانهای که منشاء انعقاد این کنفرانس بوده و عدم توجه کشورهای شرکتکننده به انگیزههای مادی، ما را امیدوار میسازد که در ایجاد و تشویق همکاریهای منطقهای و بینالمللی برای رفع کلیه مشکلاتی که دنیای ما را فراگرفتهاند به عنوان یک نمونه سودمند واقع شود. پژوهشهای علمی ما را به درک این مطالب قادر ساختهاست که تخریب محیط، کار نابخردانهای است و خطر و اهمیت این زیان نیز مدلل گردیدهاست. واضح است که در اقدامات اصلاحی آتی باز پژوهشهای علمی باید راهنمای ما باشند، بنابراین امیدواریم که شما درمورد اکوسیستمهایی که در اینجا مورد بحث است، برای انجام تحقیقاتی چند جانبه در سطحی بینالمللی پیشقدم شوید.
برای آنکه اعتقاد راسخ خود را به حفاظت محیط طبیعی خود و اینکه کلیه ملل جهان در نیل به این هدف به یکدیگر وابستهاند به ثبوت رسانیده باشیم، اعلام میداریم که ایران آماده است یکی از اکوسیستمهای تالابی خود را که واجد اهمیت خاص و جهانی میباشد، با اشتراک مساعی در اختیار یک مرجع مناسب بینالمللی، مثلاً سازمان ملل متحد بگذارد تا برای کلیه مردم جهان مورد استفاده قرار گیرد.
قسمتي از سخنراني ناصر گلسرخي، وزير منابع طبيعي وقت:
“با گرايش سريع كشورها به صنعتي شدن، طبيعت جز عقب نشيني چارهاي ندارد و در چنين شرايطي بشر بايد به فكر چاره انديشي فوري باشد. حيف است بگذاريم آنقدر دير شود كه فرزندانمان تعريف غنا و زيباييهاي طبيعت زمان ما را در لابلاي صفحه هاي كتاب جستجو كنند.”
قسمتي از سخنراني اسكندر فيروز، معاون فني وزارت منابع طبيعي و رئيس سازمان شكارباني و نظارت بر صيد وقت:
“نظر من اين است كه حفاظت تالابها و پرندگان مهاجر بهيچوجه يك طرح مجزا نيست، بلكه جزء لازم و مكمل حفاظت محيط طبيعي انسان، جانداران و گياهان است.”
در حاشية كنفرانس:
– در كنفرانس بينالمللي حفاظت از تالابها و پرندگان مهاجر نمايندگان ۲۹ كشور و موسسه بين المللي شركت داشتند.
– دستور اساسي كنفرانس تهيه و تصويب يك عهدنامه بين المللي در زمينه حفاظت از تالابهايي بود كه زيستگاه پرندگان مهاجر ميباشد.
– پيشنويس عهدنامه مذبور بر مبناي پيشنهادات چند كشور و بخصوص اتحاد جماهير شوروي آنموقع تهيه شده و بوسيله كشور هلند عرضه شده بود.
نقد و بررسیها
هنوز بررسیای ثبت نشده است.